Indonesia, Malaysia và Philippines do dự nối lại đàm phán hiệp định thương mại với EU, bất chấp nhu cầu phải vực dậy kinh tế.

Các quốc gia Đông Nam Á đang đối mặt với thách thức phải vực dậy nền kinh tế hậu Covid-19 đang tỏ ra ít hứng thú với một giải pháp hữu hiệu – đó là đẩy nhanh các cuộc đàm phán với liên minh châu Âu.

Bốn quốc gia trong khu vực đã khởi động đàm phán với EU trước khi đại dịch nổ ra hầu như không đạt được bất kỳ tiến bộ rõ rệt gì trong năm nay. Các nước này dường như thản nhiên trước các dự báo cho rằng Việt Nam, nước đã phê chuyển hiệp định với EU, sẽ hồi phục nhanh nhất trong khu vực nhờ một phần không nhỏ vào triển vọng xuất khẩu miễn thuế vào thị trường EU trong vài năm tới.

Trong một vài trường hợp, các cuộc thảo luận đang bị mắc kẹt do bất đồng trong vấn đề nhân quyền hay môi trường, cũng như một nhận thức dai dẳng cho rằng EU áp dụng tiêu chuẩn kép trong cách đàm phán với nhiều nước khác nhau.

Lợi ích tiềm tàng của một hiệp định thương mại với EU là quá rõ rệt: năm 2019, chính phủ Việt Nam dự kiến FTA với EU sẽ giúp xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường EU tăng gấp đôi đến năm 2025, và giúp GDP của Việt Nam tăng 4.6% trong vòng 5 năm.

Song song đó, một nghiên cứu vào năm ngoái của Cơ quan Đàm Phán Thương mại Thái Lan kết luận rằng thỏa thuận với EU sẽ giúp GDP nước này tăng 1.63% mỗi năm, đồng thời giúp kim ngạch xuất khẩu hàng năm tăng 3.4% và đầu tư tăng 2.7%.

Hồi tháng 8/2019, Tổng giám đốc Cơ quan Đàm Phán Thương mại Thái Lan Auramon Supthaweethum đã nói với giới báo chí trong nước rằng Bangkok đã bật đèn xanh cho việc “tái khởi động lại đàm phán FTA với EU”, quá trình đã bị dừng lại sau vụ việc đảo chính liên quan đến quân đội năm 2014.

Tuy nhiên, vào tuần trước, ông Supthaweethum cho biết cơ quan của ông đang sắp hoàn tất một nghiên cứu đánh giá về khả năng nối lại đàm phán với EU.

Phía EU cũng đang cân nhắc việc có nên khởi động lại quá trình này hay không, theo một nguồn tin từ Ủy ban châu Âu. “EU muốn chắc chắn là, EU và Thái Lan phải có cùng tham vọng về quy mô của thỏa thuận, trước khi nối lại đàm phán.”

Bên cạnh Thái Lan, EU còn đang đàm phán thỏa thuận thương mại tự do với Philippines, Malaysia và Indonesia. Tất cả các tiến trình này dường như chưa đi đến đâu.

Tiến trình đàm phán với Philippines đã đi được hai phiên thảo luận, trước khi tạm dừng vào tháng 2/2017, rõ ràng là do những lo ngại của EU liên quan đến “cuộc chiến chống ma túy” tàn bạo của Tổng thống Rodrigo Duterte. Chiến dịch đã khiến 5,810 người chết tính đến tháng 7 năm nay, theo ước tính thận trọng của Cơ quan chống Ma túy của Philippines.

“Chương trình nghị sự thương mại của EU không thể được thực thi tách rời các giá trị của Eu cũng như chính sách ngoại giao của khối”.

Để thay thế, Brussels đã tập trung hợp tác với Manila thông qua chương trình ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP), cung cấp ưu đãi miễn thuế cho nhiều mặt hàng xuất khẩu của Philippines vào EU. Nhưng chỉ mới trong tuần này, Nghị viện châu Âu kêu gọi thu hồi lại các ưu đãi thương mại cấp cho Manila cho đến khi có sự “cải thiện đáng kể” về tình hình nhân quyền ở nước này và cho đến khi chính phủ nước này hợp tác với EU.

Campuchia cũng đã để mất đặc quyền thương mại tương tự của EU trong tháng 8 do sự tái vi phạm vấn đề dân chủ, và Myanmar cũng rơi vào tình cảnh trên do vi phạm nhân quyền.

Tiến trình đàm phán có tiến triển nhiều nhất là với Indonesia. Hai nước bắt đầu thảo luận từ năm 2016 và sắp bước vào vòng đàm phán thứ 10 trong năm nay.

Vì kinh tế Indonesia được dự báo sẽ giảm ít nhất 1.6% trong năm nay, theo cơ quan tình báo kinh tế, Jakarta nên tập trung thúc đẩy thương mại. Nhưng có một trở ngại lớn trong quá trình đàm phán của nước này (và cả Malaysia) với EU: đó là vấn đề dầu cọ.

Indonesia đã kiện Brussels lên WTO hồi cuối năm 2019, và Malaysia cũng tham gia với tư cách là bên tham vấn, liên quan đến kế hoạch giảm dần nhập khẩu dầu cọ của EU. EU xem dầu cọ là một sản phẩm phá hoại môi trường và không bền vững. Indonesia là nhà sản xuất dầu cọ lớn nhất thế giới và Malaysia xếp thứ hai. Hồi tháng 7/2020, Malaysia cũng đã nói rằng nước này dự kiến sẽ có hành động pháp lý tương tự.

Hồi tháng 2/2020, Ủy viên thương mại EU lúc bấy giờ là Phil Hogan đã trả lời truyền thông rằng “Sẽ không có thỏa thuận nào với Indonesia cho đến khi vấn đề trên được giải quyết và cũng sẽ không nối lại đàm phán với Malaysia cho đến khi vấn đề trên được giải quyết”.

Chính phủ Indonesia và Malaysia đã tuyên bố sẽ làm đến cùng trong vụ việc tranh chấp lần này. Họ tin rằng chính sách của EU đối với sản phẩm dầu cọ có mục đích thực sự là để bảo vệ các nhà sản xuất dầu thực vật của khối này trước sự cạnh tranh từ nước ngoài.

Theo Bridget Welshi, nhà phân tích chính trị tại Đại học Nottingham Malaysia, bên cạnh dầu cọ, Indonesia, Malaysia và các chính phủ Đông Nam Á khác còn có chung cảm nhận rằng châu Âu cần phải xem xét lại cách tiếp cận của mình dành cho khu vực. Theo các nước này, Brussels “phải xuống ngựa và xem mình ngang hàng với Đông Nam Á, và thậm chí cần Đông Nam Á hơn là Đông Nam Á cần EU”.

Ari Kuncoro, một chuyên gia kinh tế tại Đại học Indonesia, có cùng quan điểm. Ông nói trong cuộc khủng hoảng hiện nay, “EU cần thị trường của chúng ta hơn là chúng ta cần thị trường của họ. Kinh tế của EU đang suy giảm nghiêm trọng, trong khi kinh tế của chúng ta có tiềm năng phục hồi nhanh hơn”.

“EU là một thị trường quan trọng nhưng chúng ta không được hạ thấp tiêu chuẩn của chúng ta đối với một hàng hóa chiến lược như dầu cọ”, vị chuyên gia trên bổ sung.

Bất chấp cuộc chiến dầu cọ, sự tôn trọng dành cho EU đã ăn sâu vào tiềm thức của người Đông nam Á.

Trong một cuộc khảo sát với hơn 1000 chuyên gia chính sách trên khắp khu vực, EU xếp đầu tiên trong danh sách các lãnh đạo toàn cầu đáng tin cậy trong tiêu chí “duy trì trật tự dựa trên luật lệ và ủng hộ luật pháp quốc tế” và đứng thứ hai trong tiêu chí “dẫn dắt chương trình nghị sự thương mại tự do toàn cầu”, theo báo cáo gần đây “State of Southeast Asia” do Trung tâm Nghiên cứu ASEAN tại Viện ISEAS-Yusof Ishak thực hiện.

Tuy nhiên, tỷ lệ những người tin rằng EU là thế lực kinh tế có tầm ảnh hưởng nhất tại Đông Nam Á đã sụt giảm trong năm nay, từ 1.7% năm 2019 xuống còn 0.5%. Niềm tin cho rằng EU sẽ “hành xử đúng đắn” về vấn đề hòa bình, an ninh và quản trị cũng giảm sâu, từ 41.3% xuống 38.7%.

EU bị Nhật Bản bỏ lại khá xa trong tiêu chí “cường quốc ở giữa” Mỹ và Trung Quốc được khu vực ưa chuộng.

Nguồn: Asia Nikkei Review

Từ khóa: hiệp định thương mại, Việt Nam-EU, truyền cảm hứng, nước láng giềng, ảnh hưởng, COVID