Vào tháng 10 năm 2015 các bộ trưởng thương mại từ 12 nước thuộc vành đai Thái Bình Dương, đại diện cho gần 40% GDP toàn cầu, đã đưa ra thỏa thuận về Hiệp định xuyên Thái Bình Dương (TPP).  Tổng thống Obama, trong bài phát biểu thông điệp của Liên bang vào tháng Giêng năm 2016 đã nhấn mạnh rằng TPP rất quan trọng vì nó cho phép Mỹ, chứ không phải Trung Quốc, thiết lập các quy tắc thương mại trong khu vực. Điều này ngụ ý rằng TPP là một nỗ lực để nhằm để cho Trung Quốc tham gia? Trong khi đó, Trung Quốc đang đàm phán một hiệp định thương mại tự do khu vực (FTA), RCEP, với 15 nước ở châu Á. Điều này cho thấy châu Á Thái Bình Dương tách thành hai khối thương mại, do hai cường quốc thế giới lãnh đạo, theo một phong cách gợi nhớ lại thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Mối quan tâm này không chỉ giới hạn trong thương mại, nó đã trở nên nổi bật hơn ở châu Á, sau khi Hoa Kỳ quyết định không gia nhập Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á (AIIB), một ngân hàng quốc tế do Trung Quốc khởi xướng và nằm ngoài hệ thống Ngân hàng Thế giới.

Tương lai của thương mại ở châu Á là gì? Trung Quốc cuối cùng có chọn tham gia TPP không? Những hậu quả kinh tế đối với Trung Quốc là gì nếu nó không tham gia TPP? Điều này có nghĩa gì đối với Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO)? Mark Wu, Giáo sư của Trường Luật Harvard sẽ giải quyết những câu hỏi và làm sáng tỏ nhiều quan niệm sai lầm phổ biến về TPP.

Trước hết, TPP xây dựng trên cơ sở kiến ​​trúc thương mại hiện có ở Châu Á. Hoa Kỳ đã có FTA với nhiều nước thành viên của TPP, Nhật Bản và Úc cũng thế. Tuy nhiên, không phải mọi quốc gia thành viên TPP đều có FTA với mọi thành viên khác của TPP. Vì vậy, thỏa thuận thương mại này lấp đầy các liên kết còn thiếu và làm sâu sắc thêm sự hội nhập giữa các quốc gia TPP.

Động cơ của TPP là gì? Một phần là những tính toán về chiến lược địa chính trị. Ngoài ra, có một quan niệm sai lầm cho rằng Hoa Kỳ và Nhật Bản cảm thấy cần phải có một thỏa thuận để xoay chuyển việc thị phần thương mại thế giới của họ đang sụt giảm. Giáo sư Wu cho biết dữ liệu trên thực tế là thị phần thương mại của hai quốc gia này đã giữ ổn định; Chỉ có các ngành công nghiệp cụ thể của các nước này, chẳng hạn như sản xuất hàng hoá đã bị suy giảm về khối lượng thương mại. Hơn nữa, vòng đàm phán Doha của WTO đã bị đình trệ sau 14 năm, tạo động lực để đàm phán các FTA khác trong khu vực, bao gồm cả TPP.

Thứ hai, TPP là một thoả thuận mang cấu trúc mở, cho phép bất kỳ quốc gia nào áp dụng và gia nhập, miễn là nó chấp nhận các quy chuẩn ngoài việc giảm thuế quan. Điều này bao gồm từ việc tiếp cận thị trường đến các tiêu chuẩn môi trường, tiêu chuẩn lao động, tiêu chuẩn vệ sinh động thực vật, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, chính sách cạnh tranh, các quy định về doanh nghiệp nhà nước và mua sắm của chính phủ. Do thuế quan của hầu hết các nước thành viên ở hầu hết các khu vực đã rất thấp, TPP chủ yếu nhằm giảm tối đa các dòng thuế và lấp đầy lỗ hổng ở các khu vực khác. TPP cũng yêu cầu các chính phủ thành viên tham gia Cơ chế giải quyết tranh chấp Nhà đầu tư-Nhà nước (ISDS) để các nhà đầu tư có thể kiện các chính phủ nước ngoài đối xử bất công hoặc phân biệt đối xử. Bởi vì TPP có một kiến ​​trúc mở, không thể nói rằng đó là một nỗ lực cố ý để loại trừ Trung Quốc. Hàn Quốc và một số quốc gia Châu Á khác ban đầu chưa tham gia và hiện đang cân nhắc khả năng gia nhập. Trung Quốc cũng có thể làm như vậy nếu họ cho rằng có thể đạt được lợi ích trong TPP. Vấn đề là liệu nó có xảy ra hay không?

Thứ ba, TPP và RCEP không nên coi là những thỏa thuận nhằm tạo ra hai phe đối lập dẫn đầu bởi hai cường quốc thương mại lớn, gợi nhớ lại một cuộc Chiến tranh Lạnh mới. Có bảy quốc gia tham gia đàm phán cả hai thỏa thuận thương mại: Úc, Nhật, New Zealand, Brunei, Malaysia, Singapore và Việt Nam. Không có quy định nào ngăn cản một quốc gia tham gia cả hai thỏa thuận này. Một số vấn đề của TPP ảnh hưởng đến mô hình quản lý kinh tế của Trung Quốc như thế nào? Ví dụ, các quy tắc của TPP yêu cầu các chính phủ thành viên không cho các doanh nghiệp nhà nước hưởng hỗ trợ phi thương mại, gây ảnh hưởng xấu đến các công ty tư nhân trong nước hoặc nước ngoài trong cùng một ngành. Những điều khoản này cũng đặt các chính phủ thành viên vào cơ chế giải quyết tranh chấp giữa nhà nước với nhà nước. Tuy nhiên, những điều khoản này có thể không nhất thiết cản trở Trung Quốc gia nhập TPP, ít nhất về mặt lý thuyết. Theo GS Wu, các điều khoản loại trừ cho bất kỳ doanh nghiệp nhà nước hoặc bất kỳ ngành công nghiệp cụ thể đã được thương lượng và liệt kê trong một phụ lục riêng kèm theo. Câu hỏi đặt ra là, Trung Quốc có muốn gia nhập không, liệu các nước khác trong TPP có sẵn sàng chấp nhận những ngoại lệ như vậy hay không. Tương tự, các quy tắc về chính sách cạnh tranh của TPP, yêu cầu sự công bằng về thủ tục, sự minh bạch trong việc ra quyết định, và sự hợp tác giữa các cơ quan chống độc quyền, cũng không nhất thiết là yêu cầu để Trung Quốc chấp nhận. Luật chống độc quyền của Trung Quốc đã có một vài quy định trong số các yếu tố này, ít nhất là trên giấy tờ. Một vấn đề lớn hơn đối với Trung Quốc là liệu việc áp dụng các luật đó có công bằng và minh bạch không. Những quy định đặt ra vấn đề lớn nhất cho Trung Quốc theo quan điểm của GS Wu là các quy tắc của TPP nhằm bảo vệ chống lại sự hạn chế về nguồn dữ liệu tự do. Trung Quốc chắc chắn sẽ xem xét yêu cầu có thể vượt quá giới hạn đối với quản trị Internet, vì nó có thể coi là mối đe dọa về an ninh.

Trung Quốc có tham gia TPP không? GS Wu tin rằng các lợi ích gia tăng từ TPP cho Trung Quốc là khá nhỏ. Trung Quốc đã có FTA với 12 quốc gia và tham gia vào các cuộc đàm phán thương mại với một số quốc gia thuộc RCEP. Các quốc gia duy nhất trong TPP không có FTA với Trung Quốc và không thuộc RCEP là Hoa Kỳ, Canada và Mexico. Hơn nữa, quy tắc về cách xác định xuất xứ của sản phẩm trong chuỗi cung ứng toàn cầu hóa có thể có lợi cho một số ngành công nghiệp xuất khẩu của Trung Quốc, thậm chí không có thành viên nào của Trung Quốc hiện diện trong câu lạc bộ này, chẳng hạn như các nhà cung cấp linh kiện ô tô. Do đó, chi phí kinh tế cho Trung Quốc vẫn còn bên ngoài TPP có thể sẽ không đáng kể (một số nhà phân tích khác cho rằng nó có thể thấp hơn 0,1 phần trăm GDP của Trung Quốc).

Hiện tại, TPP chưa được phê chuẩn bởi cơ quan lập pháp của bất kỳ nước nào trong 12 nước thành viên. Chỉ khi tất cả các nước thành viên phê chuẩn, hoặc ít nhất 6 nước thành viên đại diện cho 85% tổng GDP của các bên ký kết ban đầu phê chuẩn thì nó sau hai năm, TPP sẽ có hiệu lực. Quốc hội Hoa Kỳ sẽ bỏ phiếu như thế nào trong một năm bầu cử tổng thống khó khăn. Nó sẽ ảnh hưởng đến thái độ của các cơ quan lập pháp khác của các nước thành viên, cũng như các nước ngoài TPP có thể mong muốn tham gia nếu TPP có hiệu lực. Nó chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến tính toán kinh tế và chính trị của các thành viên RCEP và tốc độ đàm phán của họ.

GS Wu kết luận rằng TPP không phải là một nỗ lực nhằm cho Trung Quốc tham gia; Trung Quốc không nhất thiết tham gia TPP; Tác động tiêu cực về kinh tế đối với Trung Quốc ở bên ngoài TPP là rất nhỏ; TPP với Trung Quốc bây giờ không giống như việc gia nhập WTO của Trung Quốc vào những năm 1990, mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc sử dụng như một đòn bẩy để thúc đẩy cải cách kinh tế trong nước. Sự gia tăng các FTA khu vực như TPP và RCEP, cũng như các lĩnh vực cụ thể - chẳng hạn như hàng hóa công nghệ thông tin hoặc thỏa thuận thương mại về hàng hoá môi trường, có nghĩa là xác suất phục hồi Vòng đàm phán Doha của WTO đã trở nên mong manh hơn bao giờ hết. GS Wu dự đoán một sự manh mún ngày càng tăng của luật thương mại quốc tế với các hiệp định của WTO chỉ là những quy tắc cơ bản cho thương mại toàn cầu.

Nguồn: harvard.edu – TN

Từ khóa: Hiệp định TPP, và những hàm ý, đối với, Trung Quốc