Trong bối cảnh nhiều cuộc khủng hoảng chính trị của năm 2020, tiến bộ đạt được của Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) không nhận được sự chú ý. Tuy nhiên, Hiệp định thương mại tự do 'siêu khu vực' này có ý nghĩa to lớn đối với khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Khi có hiệu lực, Hiệp đinh RCEP sẽ là Hiệp định thương mại quan trọng thứ hai trên thế giới, chỉ đứng sau Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Nếu RCEP được thông qua trong Hội nghị thượng đỉnh vào tháng 11 này - nó sẽ thiết lập lại bản đồ kinh tế và chiến lược của khu vực.

RCEP là một Hiệp định thương mại đa phương bao gồm 15 quốc gia trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương, gồm: Úc, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand và 10 thành viên ASEAN. Mục tiêu của hiệp định này là hài hòa mạng lưới các FTA của ‘ASEAN + 1’ hiện có, hợp thành một hiệp định thống nhất, tạo ra một bộ quy tắc thương mại thống nhất và duy nhất cho khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Hiệp định này cũng bao gồm các điều khoản quản lý đối với nhiều vấn đề thương mại của ‘thế kỷ 21’, chẳng hạn như dịch vụ, đầu tư, thương mại điện tử, viễn thông và sở hữu trí tuệ.

Với việc các quốc gia tham gia hiệp định đa dạng cả về kinh tế và chính trị, tiến trình đàm phán RCEP đòi hỏi một sự nỗ lực rất lớn. Từ khi thỏa thuận được thảo luận lần đầu tiên vào năm 2011 cho đến nay, các bên đã hoàn thành 31 vòng đàm phán và tổ chức 18 cuộc họp cấp Bộ trưởng. ‘Văn kiện hiệp định’ đã được thống nhất vào cuối năm 2019, và các điều khoản tiếp cận thị trường cũng đã được hoàn thiện trong năm nay.

Hơn nữa, tiến trình đàm phán RCEP cũng không bị gián đoạn bất chấp cuộc khủng hoảng Covid-19, nhờ vào việc chuyển đổi phương thức hội nghị trực tuyến từ tháng 4. Các thành viên dự định sẽ ký thỏa thuận sau Hội nghị cấp cao ASEAN 2020, dự kiến ​​diễn ra vào đầu tháng 11.

Trên nhiều khía cạnh, RCEP sẽ là Hiệp định thương mại khu vực quan trọng nhất từng được ký kết từ trước cho đến nay. Theo quy mô dân số và kinh tế, đây sẽ là khối khu vực lớn nhất hiện có, chiếm khoảng 1/3 tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn thế giới.

Tính theo tỷ trọng thương mại toàn cầu, RCEP có thị phần khoảng 29%, chỉ nhỏ hơn một chút so với tỷ lệ 33% của liên minh thuế quan EU. Và RCEP sẽ sớm vượt qua châu Âu khi các nền kinh tế khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương nhanh chóng tăng cường định hướng thương mại của mình.

So sánh các khối thương mại khu vực, 2019

Ký kết RCEP sẽ là một thành tựu ngoại giao mang tính lịch sử. Kể từ khi khởi động dự án hơn một thập kỷ trước, các cuộc đàm phán đã diễn ra bền bỉ, bất chấp một loạt các sóng gió chính trị, bao gồm cả sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ, xu hướng mà chính phủ các nước chuyển sang kiểm soát thay vì tự do hóa các chính sách thương mại. RCEP cũng phải đối mặt với những thách thức đến từ các chính sách ngoại giao ngày càng hung hăng của phía Trung Quốc, điều này đã dẫn đến tình trạng xấu đi trong quan hệ chính trị của Bắc Kinh với nhiều chính phủ trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Một số nước vừa là thành viên của RCEP vừa là thành viên của TPP, đặc biệt là Úc, Nhật Bản và Việt Nam, cũng khá lấn cấn mãi cho đến năm 2018. Và quyết định rút lui của Ấn Độ vào cuối năm 2019 đã buộc các nước thành viên phải thiết lập lại các mục tiêu đàm phán. Thêm vào đó, cuộc khủng hoảng Covid-19 đã khiến các nhà hoạch định chính sách xao nhãng và khuyến khích thêm các động cơ bảo hộ.

Do đó, việc thỏa thuận thương mại khu vực lớn nhất từ ​​trước đến nay sẽ được ký kết trong bối cảnh khó khăn này là minh chứng cho cam kết của các chính phủ khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đối với hội nhập kinh tế dựa trên các quy tắc luật định.

Quan trọng hơn nữa, RCEP cũng sẽ vẽ lại bản đồ chiến lược của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Sự tồn tại của một bộ quy tắc thương mại duy nhất trên toàn khu vực sẽ thay đổi triển vọng kinh tế của các nước thành viên. Ví dụ như, với việc hạ thấp các rào cản đối với thương mại và đầu tư giữa các nước trong khối với nhau, các thành viên sẽ dành ưu tiên cao hơn cho việc thắt chặt hơn mối quan hệ kinh tế giữa họ. Việc theo đuổi các mối quan hệ kinh tế ngoài quốc gia sẽ ít được ưu tiên.

Trong bối cảnh 2 nền kinh tế Mỹ - Trung đang chia tách về kinh tế, RCEP sẽ thay đổi định hướng của nhiều chính phủ theo hướng tăng cường hợp tác trong khu vực với nhau.

Hiệp định này sẽ củng cố chủ nghĩa đa phương và “tính trung tâm” của ASEAN trong cấu trúc kinh tế khu vực. Mặc dù có nhiều ý kiến cho rằng RCEP là một hiệp định ‘do Trung Quốc lãnh đạo’, nhưng thực tế là nó là một sáng kiến do ASEAN dẫn đầu. Hiệp định này được xây dựng trên nền tảng của 6 Hiệp định thương mại tự do FTA của ASEAN + 1 và đảm bảo vị trí của ASEAN ở vai trò trung tâm của các thể chế kinh tế khu vực.

Ngoài ra, RCEP cũng góp phần ràng buộc Trung Quốc vào một mô hình tự do hóa thương mại đa phương, phá vỡ chiến lược ngoại giao kinh tế song phương vốn là ưu tiên của Trung Quốc (được thể hiện rõ trong sáng kiến Vành đai và Con đường). Sự hiện diện của các nước phát triển (Úc, Nhật Bản và Hàn Quốc) và các nước đang phát triển lớn (Indonesia và Việt Nam) cũng tạo ra một hàng phòng thủ tập thể chống lại lo sợ về sự thống trị kinh tế của Trung Quốc.

Thật đáng tiếc khi cấu trúc kinh tế khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương không có sự góp mặt của Ấn Độ. Việc Ấn Độ rút khỏi các cuộc đàm phán RCEP là do nước này không thể thống nhất với các nước khác trong vấn đề các cam kết mở cửa thị trường. Điều này phản ánh chính sách thương mại mang tính bảo hộ hơn của Ấn Độ, và phản ánh lo ngại về ‘sự gia tăng hàng nhập khẩu của Trung Quốc’ nếu Ấn Độ tham gia hiệp định.

Tuy nhiên, điều này báo hiệu khó khăn cho sự hội nhập kinh tế của Ấn Độ với các đối tác trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, vốn đã ở mức rất thấp do các chính sách ít cởi mở của Ấn Độ. RCEP sẽ vẫn bao gồm một cơ chế gia nhập, để chào đón sự trở lại của Ấn Độ nếu các yếu tố kinh tế và chính trị thay đổi.

RCEP sẽ cung cấp một giải pháp cho các nỗ lực phục hồi hậu Covid-19 của khu vực. Đại dịch đã làm gián đoạn nhiều chuỗi giá trị xuyên biên giới, vốn rất quan trọng đối với các nền kinh tế mở của khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Bằng cách hạ thấp các rào cản thương mại - vào thời điểm mà hầu hết cả thế giới đang nâng cao chúng - RCEP sẽ gửi đi một thông điệp mạnh mẽ rằng, Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương vẫn sẵn sàng mở cửa

kinh tế. Và bằng cách đưa các thông lệ thương mại của từng nước tuân thủ theo một bộ tiêu chuẩn chung của khu vực, RCEP sẽ giúp việc thiết lập lại chuỗi giá trị dễ dàng và nhanh chóng hơn khi đại dịch Covid-19 dần kết thúc. Với Hiệp định RCEP, khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương sẽ trở lại nền kinh tế năng động hơn bất kỳ khu vực nào khác trên thế giới.

Nguồn: The Strategist

Từ khóa: Hiệp định RCEP, vẽ lại, bản đồ kinh tế, chiến lược, Ấn Độ Dương, Thái Bình Dương