Khác với các tổ chức quốc tế khác như IMF, WB được điều hành bởi các viên chức do các thành viên bổ nhiệm, WTO là một tổ chức do các thành viên trực tiếp điều khiển. Tất cả các thành viên đều có thể tham gia vào các hội đồng, ủy ban của WTO, ngoại trừ các Ban Hội thẩm và Cơ quan Phúc thẩm thực hiện việc giải quyết các tranh chấp cụ thể.
Cơ quan quyền lực cao nhất của WTO là Hội nghị Bộ trưởng được tổ chức ít nhất hai năm một lần. Hội nghị Bộ trưởng có thể ra quyết định đối với bất kỳ vấn đề nào trong các “luật lệ của WTO”. Công việc hàng ngày của WTO được phân công giữa 3 cơ quan: Đại Hội đồng, Hội đồng Giải quyết Tranh chấp và Hội đồng Rà soát Chính sách Thương mại. Thành phần của 3 cơ quan đều bao gồm đại diện của tất cả các nước thành viên. Đại Hội đồng là cơ quan ra quyết định cao nhất của WTO tại Geneva, được nhóm họp thường xuyên. Đại Hội đồng có thẩm quyền quyết định nhân danh hội nghị bộ trưởng đối với tất cả các công việc của WTO. Hội đồng giải quyết tranh chấp (DSB) có nhiệm vụ xem xét và phê chuẩn các phán quyết về giải quyết tranh chấp của các Ban Hội thẩm hoặc của cơ quan Phúc thẩm. Hội đồng Rà soát chính sách thương mại (TPRB) có nhiệm vụ thực hiện các rà soát chính sách thương mại của các nước thành viên. Do bao gồm đại diện tất cả các thành viên WTO nên thực chất 3 cơ quan này là một, chỉ khác nhau về nội dung và phương thức giải quyết công việc.
Để giám sát việc thực thi các hiệp định thương mại đa phương, WTO có 3 hội đồng thương mại (GATT, GATS, TRIPS) và 6 ủy ban và cơ quan độc lập khác chịu trách nhiệm báo cáo lên Đại hội đồng các vấn đề liên quan đến các hiệp định thương mại hàng hóa (GATT), thương mại dịch vụ (GATS), các khía cạnh của quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại (TRIPS), vấn đề gia nhập WTO. Ngoài ra, để thúc đẩy và tạo điều kiện thuận lợi cho vòng đàm phán DOHA còn có Ủy ban Đàm phán thương mại trực thuộc Đại hội đồng.
Dưới các hội đồng, ủy ban, cơ quan độc lập nói trên còn có các ủy ban, cơ quan, nhóm công tác phụ trách các lĩnh vực chuyên môn riêng biệt. Dưới hội đồng GATT có 11 ủy ban, 1 nhóm công tác và 1 ủy ban đặc thù, dưới hội đồng thương mại dịch vụ là 2 ủy ban, 2 nhóm công tác và 2 ủy ban đặc thù, dưới cơ quan giải quyết tranh chấp là các ban hội thẩm và cơ quan Phúc thẩm. Các hội đồng còn thành lập các cơ quan trực thuộc (subsidiary) để giúp các hội đồng trong các công việc mang tính kỹ thuật như “Ủy ban về thâm nhập thị trường”, “Ủy ban về trợ giá nông nghiệp” và các nhóm công tác mang tính chất lâm thời để giải quyết một số công việc cụ thể.
Giúp việc cho các Hội nghị, Đại hội đồng, các hội đồng, các ủy ban và cơ quan chuyên môn của WTO là Ban Thư ký, đứng đầu là một Tổng Giám đốc do Hội nghị Bộ trưởng bổ nhiệm với nhiệm kỳ 4 năm. Ngoài vai trò điều hành, Tổng Giám đốc WTO còn có một vai trò chính trị quan trọng trong hệ thống thương mại đa phương. Tổng Giám đốc và các thành viên Ban Thư ký WTO được hưởng các quyền ưu đãi và miễn trừ như các viên chức của các tổ chức chuyên môn của Liên Hợp Quốc.
Cơ chế ra quyết định của WTO dựa trên sự đồng thuận. Đồng thuận nghĩa là “nếu không có thành viên có mặt tại cuộc họp chính thức đề nghị phản đối, quyết định sẽ được thực hiện” (Điều IX của Hiệp định thành lập WTO). Cơ chế đồng thuận của WTO làm cho việc tham khảo ý kiến không chính thức đóng một vai trò rất quan trọng trong việc đưa ra các quyết định và nó đòi hỏi các nước thành viên phải có đại diện tham gia đầy đủ các cuộc họp của WTO và có chiến lược phối hợp hành động với các quốc gia khác để đảm bảo lợi ích của mình.
Trung tâm WTO TP.HCM - TP
Từ khóa: tổ chức, cơ chế vận hành, WTO
