Các nhà lãnh đạo của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đang tập trung tại hội nghị thượng đỉnh lần thứ 35 diễn ra tại Bangkok để cùng nhau vạch ra một kế hoạch tương lai đối với kinh tế khu vực. ASEAN hiện đang nổi lên trong vai trò một khu vực đầy triển vọng cho phép các cường quốc phát huy sức mạnh địa chính trị thông qua các phương tiện kinh tế. Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang ngày càng xuất hiện nhiều biến động, điển hình là những căng thẳng địa chính trị và sự xuất hiện của các sáng kiến lớn như sáng kiến Vành đai và Con đường Trung Quốc (BRI), vai trò của khối ASEAN trên phương diện ngoại giao và tương quan với khu vực châu Á-Thái Bình Dương ngày càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Dù nguồn Hỗ trợ Phát triển chính thức (ODA) ngày càng giảm đáng kể suốt một thập kỷ qua, mức vốn này vẫn được viện trợ ở mức 5,7 tỷ đô la trong năm 2017, chỉ tính riêng nguồn cấp từ các nước OECD. Quỹ châu Á đã chỉ ra rằng đối với các chương trình được tài trợ bởi ODA từ các nước OECD (không bao gồm tài trợ song phương thường dành cho các dự án cơ sở hạ tầng lớn), ASEAN chỉ trực tiếp quản lý hoặc kiểm soát 19%, trong khi khoảng 36% nguồn này không có liên kết với khối. Những con số không bao gồm các khoản đầu tưHợp tác Nam-Nam như thông qua BRI. Để duy trì sự kiểm soát trong tương lai, các quốc gia ASEAN cần phải trở thành các nhà làm luật chứ không chỉ dừng lại ở vị thế những người chấp hành luật.

Thái Lan - một quốc gia phát triển vượt trội ở ASEAN - có thể là một minh chứng để giải thích cho vấn đề nêu trên.Năm ngoái, nước này tuyên bố thành lập Trung tâm nghiên cứu và Đối thoại Phát triển bền vững ASEAN (AC2SD), dự kiến sẽ chính thức ra mắt trong kỳ họp lần này. Trung tâm mới được lập ra này có chức năng hợp nhất các ưu tiên cạnh tranh giữa các quốc gia ASEAN, và những nỗ lực đa dạng của các doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ, nhà tài trợ và các tổ chức đa phương, hướng đến những mục tiêu vì người dân ASEAN và cho người dân ASEAN.

Quỹ Rockefeller và Quỹ châu Á, hợp tác với Bộ Ngoại giao Thái Lan, đã hợp tác với một nhóm cố vấn nổi tiếng bao gồm các chuyên gia đến từ khu vực tư nhân, xã hội dân sự và chính sách để cùng đề xuất một khuôn khổ làm nền tảng cho sự phát triển.Sau đây là một vài phản ánh cho thấy các nền tảng được xây dựng bám sát nội dung trong các cuộc họp (các khuyến nghị chính thức từ nhóm tư vấn sẽ được đưa ra vào đầu năm tới):

Đầu tiên, ASEAN nên là bên chủ động đặt ra các điều khoản trong các dự án hợp tác phát triển hạ tầng khu vực. Khối ASEAN nên trở thành một người đưa giá chứ không phải người chấp nhận giá, định hình các ưu tiên, chuẩn mực và tiêu chuẩn cho hợp tác phát triển, thay vì chỉ thương lượng và chấp nhận các quy tắc của những quốc gia tài trợ.

Thứ hai, vấn đề đổi mới phải được ưu tiên. Các quốc gia thành viên ASEAN hiện đều đang thiếu khả năng tạo ra dữ liệu và bằng chứng cần thiết để theo dõi quá trình hành động theo các Mục tiêu Phát triển bền vững (SDGs). Theo Liên Hợp Quốc, ASEAN có khả năng chỉ đạt được 2 trong số 17 mục tiêu vào năm 2030. Để xác định đúng hướng đi, điều quan trọng nhất là phải chú ý thu thập và phân tích nhu cầu dữ liệu, tập trung vào kết quả thay vì đầu ra và cần thiết kế hành động cho phép các nhà tài trợ và các đối tác cùng chia sẻ trách nhiệm.

Thứ ba, cần một cách tiếp cận mô-đun để phát triển bứt phá, đạt được kết quả.Tất cả 10 quốc gia thành viên thường khó tìm được ưu tiên chung cho các cấp độ phát triển và lợi ích khác nhau.Trong một số trường hợp nhất định, cách tiếp cận theo mô-đun của người Viking, cho phép các nhóm nhỏ dưới 10 người hoàn thành một chương trình nghị sự phù hợp với các nguyên tắc cấp cao được toàn bộ đồng thuận.Cách tiếp cận như vậy cho phép ASEAN ứng phó nhanh nhẹn hơn đối với các vấn đề mới nổi, đồng thời có thể khuyến khích sự đổi mới thông qua việc thí điểm các giải pháp kinh doanh trước khi mở rộng quy mô ra toàn khu vực.

Thứ tư, cần khuyến khích cạnh tranh tích cực trong hợp tác phát triển. Sự phát triển nên được đặt trong bối cảnh là một dịch vụ chung mang tính dễ bị tổn thương, chứ không phải là phương tiện để cạnh tranh với các cường quốc bên ngoài. Các nguyên tắc của ASEAN, bao gồm nguyên tắc trung lập, toàn diện và khuyến khích cho phép khối này tạo ra một nền tảng đối thoại có thể bảo vệ sự hợp tác phát triển bền vững, tránh những căng thẳng địa chính trị, đồng thời giải quyết các vấn đề nhức nhối, ví dụ như hỗ trợ thiếu tính phối hợp dẫn tới một số chương trình được tài trợ quá nhiều trong khi một số chương trình lại thiếu vốn hoặc nợ quá cao.

Thứ năm, quan hệ đối tác phát triển nên mở rộng phạm vi để các bên đều sẵn sàng và có thể tạo ra tác động. Hiện tại, khu vực này sở hữu các nguồn lực, năng lượng và sự đổi mới cần thiết để đẩy nhanh tiến độ đạt được các mục tiêu SDGs.ASEAN đang bỏ lỡ một cơ hội quan trọng để khai thác sự đóng góp từ các tổ chức tư nhân, các nhà đầu tư, nhà từ thiện, doanh nghiệp và các bên liên quan chỉ vì nỗ lực của họ hầu như không được chính phủ chú ý.Ví dụ, chỉ trong năm ngoái, Mạng lưới từ thiện liên doanh châu Á đã đầu tư gần 1 tỷ đô la vào khu vực xã hội Đông Nam Á thông qua các hình thức mượn nợ, vốn chủ sở hữu và các khoản tài trợ. Đây chỉ là những gì được tiết lộ công khai. Với vai trò là một thành phần của nền kinh tế khu vực trong tương lai, các chủ thể phi nhà nước rất muốn định hình hoạt động sao cho phù hợp với ASEAN, đặc biệt là có mối liên hệ rõ ràng với SDGs.Nói chung, nhóm phi chính phủ có tiềm năng đóng góp to lớn; tuy nhiên, nếu không có sự liên kết, các dự án của họ sẽ phát triển độc lập với các ưu tiên của chính phủ nói riêng và ASEAN nói chung.

Với sự hợp tác phối hợp cùng nhau, ASEAN có thể đạt được tác động lớn hơn nhiều.Quan trọng hơn, có lẽ, cơ hội đóng góp - và được công nhận sự đóng góp - có thể giải phóng các tài nguyên chưa được khai thác hay chưa được sử dụng trong việc đạt được các mục tiêu xa hơn và nhanh hơn.Một giải pháp khả thi là tạo ra các nền tảng mở để thúc đẩy những đóng góp phù hợp trên cơ sở liên kết từ toàn bộ các đối tác. Ví dụ điển hình như cơ quan Singapore GovTech của Singapore hoặc dự án dữ liệu mở của "Stack India".Có khá nhiều cách để giải quyết vấn đề và chính phủ sẽ được hưởng lợi từ việc khuyến khích quy trình mở, cho phép các ý tưởng được tự do sáng tạo đa dạng.Bản chất của một nền tảng xuyên suốt là việc xác định các ưu tiên của ASEAN đối với những thách thức phát triển chính và tạo ra một lộ trình mở cho phép nhiều chủ thể khác nhau liên kết, đóng góp và đầu tư theo đúng lộ trình của các ưu tiên này. Điều này cho phép các tổ chức cạnh tranh nhau sẽ có cơ hội hợp tác cùng nhau, tạo nên một tập thể có ảnh hưởng lớn hơn.

Thái Lan tập trung vào quan hệ đối tác (SDG 17) và coi đây là một trụ cột trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN của mình, nhờ đó các hoạt động phù hợp nhằm khai thác năng lượng, tài nguyên cũng như khuyến khích sự lạc quan trong toàn khu vực hiện đang được triển khai trong các chương trình nghị sự khác nhau. Nhiệm vụ tiếp theo đòi hỏi ASEAN đích thân lãnh đạo sự hội tụ và thống nhất.

Hợp tác phát triển khu vực sẽ là một lĩnh vực quan trọng, thúc đẩy ASEAN tăng cường sức mạnh, không chỉ để thu hút thêm các nguồn lực, mà còn chỉ huy các nguồn lực đó tập trung lại, phục vụ các ưu tiên mà khu vực đặt ra, chứ không phải phục vụ cho lợi ích của các cường quốc ngoại khối.

Nguồn: Forbes

Từ khóa: Chiến lược, phát triển, kinh tế, bền vững, toàn diện, ASEAN.