Được xem là một trong những hiệp định thương mại tự do khu vực lớn nhất thế giới, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) một lần nữa thu hút sự chú ý của thế giới khi hiệp định này có hiệu lực vào ngày 1 tháng 1 năm 2022.

Đại diện cho 30% dân số thế giới, thỏa thuận này là hình ảnh thu nhỏ về cách 15 quốc gia tham gia với sự khác biệt rõ rệt về hệ thống chính trị, kinh tế và xã hội đã xoay sở để thu hẹp khoảng cách trong suốt 7 năm đàm phán.

Thỏa thuận cuối cùng đã được ký kết vào tháng 11 năm 2020 trong bối cảnh căng thẳng thương mại tiếp diễn giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc cũng như sự lây lan của đại dịch COVID-19, sự kết hợp này đã gây ra sự gián đoạn chưa từng có trong thương mại toàn cầu.

Việc kết thúc các cuộc đàm phán RCEP là một ví dụ nữa về tầm quan trọng của cam kết mang tính xây dựng nhằm xây dựng sự hiểu biết lẫn nhau và thu hẹp khoảng cách giữa các quốc gia. Được theo đuổi theo nguyên tắc trung tâm của ASEAN, các cuộc đàm phán đã cung cấp một nền tảng để phát triển các quy tắc và thủ tục giúp các bên - lớn và nhỏ - điều chỉnh tham vọng của họ. Các nền kinh tế lớn hơn trong nhóm không thể thực thi đầy đủ quyền lực của mình đối với các nước khác do các quốc gia tranh chấp bị hạn chế bởi thủ tục và áp lực đã giảm bớt.

Văn kiện là kết quả của “sự cân bằng động” này — một thuật ngữ do cựu ngoại trưởng Indonesia Marty Natalegawa đặt ra — là một thỏa thuận cho phép sự linh hoạt mà không ảnh hưởng đến các cam kết và tạo cơ hội hợp tác để thu hẹp khoảng cách còn tồn tại khi thỏa thuận được thực thi. Peter Petri và Michael Plummer nhấn mạnh rằng ‘tác động của RCEP rất ấn tượng mặc dù hiệp định này không chặt chẽ như CPTPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương). Hiệp định này khuyến khích các chuỗi cung ứng trên toàn khu vực nhưng cũng phục vụ cho các vấn đề nhạy cảm về chính trị'.

Hiện Hiệp định RCEP đã có hiệu lực, các bên sẽ tập trung vào việc thực hiện đầy đủ các cam kết của mình. Nhiệm vụ của Ủy ban hỗn hợp RCEP, với sự hỗ trợ của Ban thư ký RCEP, là tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện hiệp định, giám sát việc tuân thủ của các bên và thực thi các cam kết của họ.

Có một lĩnh vực của thỏa thuận mà các bên RCEP phải tập trung đặc biệt đó là: phát triển và thực hiện một chương trình làm việc hợp tác theo quy định của Chương 15 'Hợp tác kinh tế và kỹ thuật' trong Hiệp định RCEP.

Việc theo đuổi hợp tác kinh tế và kỹ thuật giữa các quốc gia thành viên RCEP cần được đặt lên hàng đầu trong chương trình nghị sự vì Hiệp định này không chỉ được thiết kế để thúc đẩy tự do hóa thương mại và đầu tư. Chương 15 của hiệp định cũng đưa ra khuôn khổ để thực hiện các mục tiêu phát triển thông qua Hiệp định RCEP.

Các quốc gia thành viên RCEP nhất trí rằng hợp tác kinh tế và kỹ thuật trong RCEP nên hướng đến thu hẹp khoảng cách phát triển và tối đa hóa lợi ích chung. Hiệp định cũng tạo thuận lợi cho việc mở rộng thương mại và đầu tư trong khu vực và đóng góp vào tăng trưởng và phát triển kinh tế toàn cầu.

Cơ sở để ưu tiên hợp tác kinh tế và kỹ thuật trong RCEP có hai mặt. Hiệp định có hiệu lực vào thời điểm các chuỗi giá trị toàn cầu đang được định hình lại - nếu không bị thách thức bởi 'những người thắng cuộc' trong thương mại - cả trên cơ sở chi phí và cũng ngày càng tăng trên cơ sở cân nhắc chính trị và an ninh. Các bên tham gia RCEP, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển và kém phát triển nhất, cần củng cố hệ thống quản lý của mình để nắm bắt các cơ hội phát sinh từ việc tái cấu trúc chuỗi giá trị toàn cầu.

Các quốc gia RCEP khác nhau về hệ thống quy định và tiềm năng kinh tế, bao gồm cả năng lực lao động trong các ngành đang phát triển. Hợp tác kinh tế và kỹ thuật sẽ cho phép các quốc gia thành viên RCEP phối hợp các chính sách phù hợp với năng lực kinh tế tương ứng của họ và xây dựng những năng lực này, đồng thời giải quyết những thách thức do sự gián đoạn trong chuỗi giá trị toàn cầu gây ra.

Hợp tác kinh tế và kỹ thuật cũng có thể đóng vai trò là nền tảng để các bên xây dựng sự hiểu biết lẫn nhau, thúc đẩy hợp tác và giảm bớt căng thẳng tiềm ẩn. Bảy năm gắn kết chặt chẽ thông qua 31 vòng đàm phán cấp quan chức cấp cao, 11 cuộc họp cấp bộ trưởng giữa kỳ, 8 cuộc họp cấp bộ trưởng, ba hội nghị thượng đỉnh và các cuộc đàm phán song phương và đa phương căng thẳng về tiếp cận thị trường sẽ mang lại cho các bên một sự gắn kết bền chặt để tiếp tục hành trình chung để cải thiện cuộc sống của 2,3 tỷ người dân RCEP. Đây không phải là một kỳ tích nhỏ vào thời điểm thương mại toàn cầu trở nên phân mảnh hơn theo các đường ranh giới địa chính trị.

Tài sản mềm này có thể được nuôi dưỡng hơn nữa thông qua hợp tác kinh tế dưới nhiều hình thức khác nhau, bao gồm đối thoại về các vấn đề lớn, trao đổi chuyên gia và nghiên cứu chung. Như Mari Pangestu và Peter Drysdale đã đề xuất trong một bài báo năm 2019 cho Diễn đàn Đông Á, an ninh kinh tế RCEP sẽ giúp củng cố an ninh chính trị trong khu vực.

Trong thời điểm có nhiều bất ổn, Hiệp định RCEP tạo cơ hội để kiềm chế các xung đột tiềm ẩn và thay vào đó tập trung vào các mục đích chung nhằm nâng cao phúc lợi kinh tế, chính trị và xã hội của các công dân RCEP.

Iman Pambagyo là cựu Chủ tịch Ủy ban Đàm phán Thương mại RCEP.

Bài viết này xuất hiện trong ấn bản gần đây nhất của Diễn đàn Đông Á hàng quý, 'An ninh khu vực toàn diện', Tập 14, Số 4.

Nguồn: East Asia Forum

Từ khóa: RCEP, xung đột, thách thức, chuỗi giá trị