Việc Washington rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) vào tháng 1/2017 đã khiến Hiệp định này không thể hoàn tất và mất đi người lãnh đạo khi Hiệp định còn đang trong giai đoạn non trẻ. Tuy nhiên, Tokyo đã theo đuổi hiệp định thương mại này bất chấp sự ra đi của Mỹ nhằm bổ sung “mũi tên thứ ba” của chiến lược Abenomics - một chương trình cải cách kinh tế của Nhật Bản.

Do vậy, Nhật Bản đã đứng ra đảm nhiệm vai trò dẫn dắt, đi đến hoàn tất và ký kết Hiệp định phiên bản 11 nước vào tháng 3 năm nay, với tên gọi mới Hiệp định Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).

Chi phí và lợi ích của Nhật Bản trong việc tham gia và phê chuẩn CPTPP là gì?

Các chi phí

Định lý Stolper- Samuelson nói rằng: khi giá tương đối của một loại hàng hóa tăng, sẽ dẫn theo lợi nhuận của nhân tố được sử dụng nhiều nhất trong sản xuất hàng hóa đó cũng tăng, và ngược lại, lợi nhuận của các nhân tố còn lại không được sử dụng nhiều sẽ giảm. Vì vậy, khi CPTPP làm mức giá tương đối của nông sản Nhật Bản giảm (lẽ tự nhiên), thì lợi nhuận của người nông dân Nhật Bản cũng sẽ giảm.

Ví dụ, theo báo cáo của Tập đoàn Eurasia năm 2015 với tiêu đề “Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương: đánh giá rủi ro - một phiên bản cập nhật cho chính phủ”, các nhà sản xuất lúa mỳ Nhật Bản sẽ bị thiệt hại gần 40% trong năm 2025, trong khi gạo và các sản phẩm nông sản khác sẽ chịu thiệt hại 4- 5%, trong ngành nông nghiệp trị giá 4700 tỷ yên (xấp xỉ khoảng 41.7 tỷ USD) của Nhật Bản.

Thêm vào đó, các cuộc đàm phán và xung đột trong nước xuất phát từ việc giải quyết lợi ích cho những người chịu thiệt trong Hiệp định thương mại tự do có thể cũng tạo ra chi phí đáng kể. Về mặt chính trị, CPTPP có nguy cơ thất bại nếu thỏa thuận này không được Quốc hội Nhật Bản phê chuẩn, điều này sẽ khiến các doanh nghiệp, nhà đầu tư và người tiêu dùng trong và ngoài nước sụt giảm niềm tin. Thất bại này cho thấy chính phủ Nhật Bản không có khả năng để tiếp tục tiến trình cải cách cơ cấu nhằm thúc đẩy cạnh tranh và đổi mới, làm giảm uy tín của toàn bộ nền kinh tế Nhật Bản nói chung.

Những lợi ích

CPTPP được mong đợi sẽ làm tăng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Nhật Bản khoảng 2% vào năm 2025 bởi vì CPTPP sẽ cho phép các quốc gia phân phối nguồn tài nguyên một cách hiệu quả hơn thông qua lợi thế tương đối về một loại hàng hóa nào đó. Cụ thể, ô tô Nhật Bản sẽ có giá trị gia tăng thêm là 21,5 tỷ đô la và xuất khẩu ô tô cũng sẽ tăng 24% so với con số 500 triệu chiếc của năm 2015.

Trong dài hạn, cũng có những lợi ích kinh tế vô hình như việc gia tăng tính minh bạch và khả năng dự báo cho các công ty Nhật Bản đang kinh doanh ở nước ngoài, và tạo động lực cho các Hiệp định thương mại khác.

Về mặt chính trị, Nhật Bản cũng có thể sử dụng CPTPP để điều chỉnh các vấn đề địa chính trị ở Châu Á như sự trỗi dậy của Trung Quốc, bằng cách thiết lập quan hệ quốc phòng và an ninh với các quốc gia thành viên CPTPP.

Cuối cùng, lợi ích không chỉ giới hạn trong lĩnh vực chính trị và kinh tế. Theo học thuyết ‘chức năng’ và thuyết ‘tân chức năng’, hội nhập và hợp tác kinh tế có thể tạo ra ảnh hưởng domino tích cực, cung cấp động lực để hội nhập sâu rộng hơn trong các lĩnh vực khác. Hội nhập trong kinh tế, bắt đầu bằng việc ký kết Hiệp định CPTPP, có thể hữu ích cho việc thiết lập các thể chế tương tự như Liên minh Châu Âu, để thúc đẩy hợp tác chính trị trong khu vực Châu Á- Thái Bình Dương.

Tình trạng hiện tại

Trong tháng 3 năm nay, Hiệp định CPTPP đã được ký kết bởi 11 nước nằm trong khu vực Châu Á- Thái Bình Dương bao gồm Australia, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore và Việt Nam. Phần lớn nội dung của Hiệp đinh TPP gốc vẫn được giữ nguyên vẹn và 2/3 trong tổng số 30 chương của Hiệp định CPTPP thì giống với Hiệp định TPP cũ.

Nhật Bản đã thông qua Hiệp định CPTPP vào hồi tháng 7, theo sau là các nước Mexico và Singapore cũng phê duyệt Hiệp định này 2 tuần sau đó. Các quốc gia còn lại cũng đang mong sẽ thông qua được Hiệp định này trước khi hết năm.

Những đề xuất cho tương lai

Cho đến nay, mặc dù các khoản chi phí ngắn hạn phát sinh do những người chịu thiệt trong Hiệp định CPTPP; song, lợi ích kinh tế và chính trị về mặt lâu dài thu về sẽ cao hơn tổn thất phải gánh chịu. Cuối cùng, Nhật Bản cũng đã thông qua CPTPP, và bây giờ chiến thuật tốt nhất của Nhật Bản là vận hành các chính sách nội địa như trợ cấp và tạo thêm cơ hội cho những người chịu thiệt trong các Hiệp định, thương mại nhằm tối thiểu hóa tổn thất và khai thác lợi ích.

Trên phạm vi quốc tế, Nhật Bản đang cố gắng gia tăng quy mô của Hiệp định CPTPP bằng cách thu hút thêm các nước như Indonesia và Hàn Quốc tham gia, nhằm lấp đầy khoảng trống thị trường do sự ra đi của Hoa Kỳ để lại, điều này sẽ tạo động lực cho các thành viên còn lại nhanh chóng hoàn thiện Hiệp định khi quy mô kinh tế của thỏa thuận này trong tương lai có thể trở nên lớn hơn.

Các nhà đàm phán từ 11 thành viên CPTPP đã nhất trí vào ngày 19/7 sẽ bắt đầu thảo luận về việc gia nhập thêm các thành viên tiềm năng vào năm tới, khi hiệp định thương mại này có hiệu lực. Đồng thời, Nhật Bản có thể thay đổi quan điểm mềm mỏng hơn đối với một số điều khoản đang bị đình chỉ, chẳng hạn như bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ và điều khoản cho phép các nhà đầu tư có thể kiện chính phủ, để cho các nước Đông Nam Á đang còn do dự tham gia, sẽ có thêm động lực để gia nhập Hiệp định CPTPP trong tương lai.

Nhật Bản đã thay thế vai trò lãnh đạo khá tốt từ năm 2017 đến nay, và với việc CPTPP ngày càng mở rộng về quy mô và số lượng thành viên, Mỹ rốt cuộc có thể quay trở lại bàn đàm phán.

Nguồn: Asia Times - MT

Từ khóa: Hiệp định CPTPP, lợi ích, chi phí của Nhật Bản, 11 nước thành viên, gia nhập thành viên mới, tổn thất cho nông dân